Studenci Politechniki Krakowskiej wspólnie z mentorami z uczelni i Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania w Krakowie zaprezentowali pomysły na zmiany wyglądu i funkcjonalności krakowskich wiat śmietnikowych. W ramach wspólnego projektu MPO i PK pn. „Altana przyszłości” pracowali nad modelowymi rozwiązaniami, które mogą usprawnić gospodarkę odpadami w Krakowie i innych polskich miastach. Optymalna liczba pojemników, zachęcająca estetyka, intuicyjna ergonomia oraz odpowiednia wielkość wiat – na te kwestie zwracają uwagę modelowe, studenckie rozwiązania dla altan śmietnikowych.
Projekt “Altana przyszłości” trwał dwa miesiące. W tym czasie próbowano odpowiedzieć na pytanie co zrobić, aby zoptymalizować gospodarkę odpadami na pierwszym etapie procesu
– składowania odpadów przez mieszkańców i odbioru śmieci przez służby miejskie. Celem było opracowanie kompleksowych pomysłów na rewitalizację już istniejących przestrzeni poboru odpadów oraz wypracowanie nowych, wzorcowych wytycznych dla przyszłych budynków i osiedli mieszkaniowych. Problem jest poważny, bo w Krakowie znajduje się 15 tysięcy punktów odbioru odpadów, z których MPO codziennie odbiera aż 24 tysiące wypełnionych pojemników, każdy o wadze 200-300 kg. Przeciętny krakowianin produkuje średnio prawie pół tony śmieci rocznie, a prognozy wskazują, że ta ilość będzie rosła co roku średnio o 4%.
Obecna infrastruktura już nie wystarczy
W ramach projektu studenckie zespoły z FutureLab PK, studenckiego laboratorium innowacji, pod opieką ekspertów Politechniki (w zakresie gospodarki odpadami, architektury krajobrazu i transportu) oraz specjalistów z krakowskiego MPO przeprowadziły wizję lokalną kilku różnych miejsc odbierania odpadów w Krakowie (m.in. przy instytucji, szkole, wspólnocie mieszkaniowej). Diagnozowały zastane tam problemy, dla których potem poszukiwały rozwiązań w trakcie warsztatów i prac projektowych. Modelowe pomysły mają na celu połączenie czterech aspektów gospodarki odpadami: ekologicznego, ekonomicznego, logistycznego i społecznego.
Z oglądu krakowskiej sytuacji wynika wiele ważnych wskazań. – Pomimo, że odpadów jest coraz więcej, to altany pozostały bez zmian albo w ogóle ich nie ma. Zdarza się, że mieszkańcy kupują lub wynajmują mieszkania bez miejsca do gromadzenia odpadów. Chyba nikomu nie przychodzi do głowy, aby kupując mieszkanie nie zapytać o dostęp do wody lub prądu, a o miejsce do gromadzenia odpadów nikt nie pyta – mówi prof. dr hab. inż. Agnieszka Generowicz z Wydziału Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Krakowskiej, koordynatorka naukowa projektu “Altana przyszłości”.
Stąd modelowe rozwiązania proponują znacznie większe – od dotychczas projektowanych – przestrzenie dla wiat śmietnikowych Niewielki rozmiar wiat to główny czynnik zbyt małej liczby pojemników względem potrzeb mieszkańców. Problem wynika z faktu, że altany są obecnie projektowane w oparciu o nieaktualne dane dotyczące ilości generowanych odpadów przez statystyczną osobę.
Problemów jest jednak więcej. Obecne wiaty są często nieestetyczne, a dojazd do nich utrudniony. Tym aspektem – właściwych rozwiązań komunikacyjnych – studenci zajmowali się pod opieką dr hab. Inż. Mariusza Kiecia, eksperta Politechniki z Katedry Dróg, Kolei i Inżynierii Ruchu. – Analizowaliśmy głównie problemy związane z dojazdem pojazdów odbierających odpady – od drogi publicznej do miejsca gromadzenia odpadów (altan). Sprawdzana była przejezdność, tzn. czy jest zapewniona wymagana szerokość drogi, promień łuków, powierzchnia zjazdu z drogi publicznej, tak aby pojazd MPO zmieścił się na drodze osiedlowej z uwzględnieniem zaparkowanych aut mieszkańców, zieleni oraz innych elementów zagospodarowania terenu – mówi dr hab. inż. Mariusz Kieć, prof. PK. – W modelowych pomysłach w każdej z lokalizacji wyznaczono miejsce postoju, które powinno być oznakowane i zabezpieczone przed postojem innych pojazdów oraz usytuowane jak najbliżej miejsca składowania odpadów, co znacznie przyspieszy proces ich odbioru. Miejsce dla pojazdu MPO zapewniono z uwzględnieniem wygodnej przestrzeni do ewentualnego zawracania.
Altana – więcej niż miejsce gromadzenia odpadów
Projekty modelowych altan zostały przygotowane wizualnie w taki sposób, aby wtapiały się w otoczenie i stanowiły przyjemne dla oka uzupełnienie krajobrazu danej lokalizacji. Altany – w zamyśle studentów i ekspertów – mają łączyć społeczność lokalną, być elementem promującym zieleń oraz odnawialne źródła energii. Przykładem tego może być proponowane w modelach oświetlenie, zasilane prądem z paneli fotowoltaicznych. Sugerowane rozwiązania łączą zatem funkcjonalność oraz wartość edukacyjną.
– Trzeba planować, projektować i budować altany tak, by pomagały mieszkańcom miasta, włodarzom i firmom w segregacji odpadów “u źródła”, wspomagając procesy odzysku i recyklingu, by były pierwszym elementem realizacji gospodarki o obiegu zamkniętym w mieście. Powinny być czyste i dobrze zorganizowane, nie odstraszać bałaganem i odorem. Powinny pozwalać służbom komunalnym na szybki i sprawny odbiór i wywóz odpadów, bez stwarzania zagrożenia dla ludzi i środowiska, bez generowania zbędnej emisji czy hałasu – mówi prof. Agnieszka Generowicz.
Istniejące na terenie Krakowa wiaty badane przez zespół projektowy najczęściej miały jeden lub maksymalnie dwa pojemniki brązowe (na odpady biologiczne). Wysypywanie się takich odpadów sprowadza do altan na przykład gryzonie. Obliczenia prowadzone w ramach badań zmierzały do jak największego nacisku na poprawną segregację i uzupełnianie brązowych pojemników względem czarnych (na odpady zmieszane). Inny problem to wyrzucanie odpadów w postaci nie zgniecionej i w ten sposób sztuczne ograniczanie miejsca w pojemnikach. Zespół projektowy rekomenduje, aby projektować altany, które umożliwiają gniecenie butelek, puszek czy pudełek tekturowych, a w sytuacji nie wywiązywania się z tego obowiązku nakładać surowsze kary na daną wspólnotę, przedsiębiorstwo czy gospodarstwo domowe.
Projekt dał też inne pomysły na zwiększanie powierzchni użytkowej altan śmietnikowych. – Pojemniki nadziemne można zastąpić półpodziemnymi i podziemnymi, które mają większe pojemności, są częściowo lub całkowicie zagłębione, przez co ograniczają procesy rozkładu i związane tym odory. Pozwalają na ograniczenie czasu odbioru odpadów, redukując hałas z tym związany i emisje do środowiska – mówi prof. Agnieszka Generowicz.
Potrzeba zmian świadomości i prawa
Oprócz projektów modelowych altan śmietnikowych wspólny projekt Politechniki Krakowskiej i MPO zaowocował też przygotowaniem zbioru rekomendacji dla wspólnot mieszkaniowych, instytucji publicznych, indywidualnych gospodarstw, deweloperów, władz miast i jednostek miejskich oraz ustawodawców. Chodzi o takie zmiany w stosowanych procedurach ogólnych i prawnych, aby proponowane w ramach projektu “Altana przyszłości” rozwiązania mogły osiągnąć 100% skuteczności.
– Podstawową rekomendacją jest zmiana lub poprawa zapisów prawa w obszarze gospodarki odpadami w taki sposób, aby możliwe było dostosowanie istniejących miejsc gromadzenia odpadów do rzeczywistych warunków coraz większego nagromadzenia i zmieniającej się jakości odpadów, a także zaostrzających się przepisów w zakresie odzysku i recyklingu. Zakończenie dotychczasowych prac w ramach projektu “Altana przyszłości” zawiera tylko elementy case study, na przykładzie których w przyszłości możliwe będzie opracowanie podręcznika z wytycznymi i wskazówkami do projektowania miejsc gromadzenia i odbioru odpadów komunalnych – mówi prof. Agnieszka Generowicz.
Skorzysta całe miasto
Altany nieprzystosowane do realiów współczesnej gospodarki odpadami to utrapienie zarówno dla mieszkańców, jak i służb komunalnych. Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania w Krakowie realizuje obecnie usługi odbioru odpadów dla 61 tysięcy podmiotów, w tym osób prywatnych, firm i instytucji. 273 specjalistyczne pojazdy codziennie odbierają śmieci z 15 tysięcy wiat. Każdy z tych pojazdów przejeżdża średnio 70-75 km dziennie, by opróżnić 24 tysiące pojemników na odpady. Kierowcy operują pojazdami ważącymi razem z odpadami od 10 do 15 ton. Często jeżdżą po zbyt wąskich drogach dojazdowych. Nawierzchnia altan również nie zawsze spełnia wymogi wygodnego odbioru i opróżniania pojemników na odpady, bo bywa zbyt śliska lub chropowata. Zagrożenia wynikające ze źle zaprojektowanych altan i wiat obejmują uszkodzenia nieruchomości czy hałas, ale też np. kontuzje pracowników MPO.
– Nikt się nie przejmuje altanami śmietnikowymi, póki nie powodują żadnych uciążliwości. W momencie, gdy pojawiają się problemy system odbioru odpadów generuje większe koszty niż powinien. Mowa zarówno o kosztach ekonomicznych, jak i środowiskowych. – mówi Henryk Kultys, prezes Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania. – Punkty odbioru odpadów, które nie spełniają współczesnych standardów, mogą powodować skutek przeciwny do zamierzonego – zniechęcać mieszkańców do segregacji odpadów czy w ogóle utrzymywania czystości przestrzeni wspólnych. To szkodzi wszystkim – i mieszkańcom, którzy oczekują jakościowych usług w obszarze wywozu odpadów, i nam, jednostkom odpowiedzialnym za realizację tych usług. Propozycje wypracowane wspólnie ze studentami i ekspertami Politechniki Krakowskiej punktują największe trudności, z jakimi się mierzymy i proponują dobre rozwiązania tych problemów.
Wyjątkowa współpraca i wyjątkowa perspektywa
Udział w projekcie “Altana przyszłości” studentów i studentek Politechniki Krakowskiej zaowocował świeżym spojrzeniem na problemy miejskiego wywozu śmieci. Współpraca z pracownikami PK oraz MPO miała też wyjątkowy charakter edukacyjny, który pozwolił przyszłym inżynierom poznać i zrozumieć trudności stojące przed współczesną gospodarką odpadami.
– To dla nas wielka radość, że dzięki współpracy z miastem Kraków stworzyliśmy naszym studentom i studentkom okazję do praktykowania tego, co najważniejsze w zawodzie inżyniera. Rozwiązywali konkretne problemy społeczne przy zastosowaniu wiedzy, doświadczenia i umiejętności nabytych w czasie studiów na Politechnice. Co ważne, cały proces pracy przy projekcie „Altana przyszłości” był przykładem nowoczesnego kształcenia w formule Project Based Learning, które realizujemy na Politechnice Krakowskiej, a za pracę w takich przedsięwzięciach studenci będą mogli uzyskać punkty ECTS – mówi prof. dr hab. inż. Andrzej Szarata, rektor Politechniki Krakowskiej. – Pracowali dla nas wszystkich, bo wszystkim nam zależy, aby nasze miasto było czyste i przyjazne. Uczestnicy projektu „Altana Przyszłości” – zarówno nasza młodzież, jak i specjaliści z uczelni oraz MPO – są użytkownikami i beneficjentami zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Wypracowali wspólnie takie propozycje, które sami chcieliby spotykać w ich przestrzeni życiowej.
Oficjalne zakończenie projektu “Altana przyszłości” odbyło się 3 lipca 2024 roku w Pawilonie Konferencyjno-Wystawowym “Kotłownia” na terenie Politechniki Krakowskiej.
W wydarzeniu udział wzięli m.in. prof. Andrzej Szarata – rektor PK, Henryk Kultys – prezes MPO, Marek Kabaciński – wiceprezes MPO, prof. Agnieszka Generowicz z Wydziału Inżynierii Środowiska i Energetyki PK, dr hab. inż. Katarzyna Hodor, prof. PK z Wydziału Architektury PK, dr hab. inż. Mariusz Kieć, prof. PK z Wydziału Inżynierii Lądowej PK, Kazimierz Szewczyk, zastępca dyrektora ds. kontroli systemu MPO, Monika Firlej, dyrektorka studenckiego laboratorium innowacji FutureLab PK, pracownicy MPO, a także studentki i studenci Politechniki Krakowskiej.
Projekt “Altana przyszłości” to kolejny owoc partnerstwa, które Politechnika Krakowska i Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania skutecznie realizują od 2017 roku. Dzięki tej współpracy udało się np. usprawnić system czyszczenia ulic w Krakowie.
